Sigortasız işçi çalıştırmak, hem işveren hem de işçi açısından ciddi hukuki ve mali sonuçlar doğurur. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre, her işveren işçisini işe aldığı gün itibarıyla sigorta ettirmekle yükümlüdür. Ancak bazı işverenler, maliyetleri düşürmek adına işçileri sigortasız çalıştırmayı tercih edebilmektedir. Bu durumda işveren, sadece yasalara aykırı davranmakla kalmaz, aynı zamanda işçisinin sosyal güvenlik haklarını da ihlal eder.
Sigortasız işçi çalıştıran işverenlere, SGK tarafından ciddi idari para cezaları uygulanır. Bu cezalar, işçinin sigortasız çalıştırıldığı her ay için asgari ücretin iki katı kadar olabilir. Ayrıca, geriye dönük olarak işçinin sigorta primlerinin tahsili de yapılır ve bu primlere gecikme faizi eklenir. Bununla birlikte, işverenin devlet teşviklerinden yararlanması engellenebilir ve işyerinin kamu ihalelerine katılması dahi yasaklanabilir. Sigortasız çalıştırılan işçi, bu süreçte iş mahkemelerine başvurarak haklarını arayabilir ve işverene karşı tazminat davaları açabilir. Bu nedenle, işverenlerin sigorta yükümlülüklerini yerine getirmesi, hem yasal sorumluluklarını hem de iş barışını korumak açısından büyük önem taşır.
SGK Denetimlerinde Sigortasız İşçi Çalıştırıldığı Nasıl Tespit Edilir?
SGK, işyerlerinde sigortasız işçi çalıştırılıp çalıştırılmadığını periyodik denetimlerle veya ihbarlar üzerine yapılan incelemelerle tespit eder. SGK müfettişleri, belirli aralıklarla işyerlerini habersiz ziyaret ederek çalışanların sigortalılık durumunu inceler. Denetim sırasında işyeri kayıtları, bordrolar ve çalışan sayısı karşılaştırılır. İşverenlerin, çalışanlarını sigortasız olarak göstermesi veya eksik gün bildiriminde bulunması halinde ağır yaptırımlarla karşılaşması kaçınılmazdır.
İşçilerin şikayetleri de önemli bir denetim mekanizmasıdır. Sigortasız çalıştırıldığını fark eden işçi, e-Devlet üzerinden SGK’ya başvurarak veya doğrudan SGK il müdürlüğüne giderek şikayetçi olabilir. Bu başvurular, SGK tarafından titizlikle değerlendirilir ve işverenin yükümlülüklerini yerine getirip getirmediği incelenir. Ayrıca, iş kazası geçiren veya sağlık hizmeti almak isteyen sigortasız işçilerin hastane kayıtları üzerinden de sigortasızlık durumu tespit edilebilir. SGK’nın elektronik takip sistemi, işyerlerindeki bordro ve prim ödemelerini düzenli olarak kontrol eder; bu sayede işçi sayısı ile bildirilen prim günleri arasında uyumsuzluk olması halinde denetim süreci başlatılır.
İşçi, Sigortasız Çalıştırıldığını SGK’ya Nasıl Bildirebilir?
Sigortasız çalıştırılan bir işçi, haklarını korumak ve mağduriyetini gidermek için SGK’ya başvuruda bulunabilir. En pratik yöntemlerden biri e-Devlet sistemi üzerinden yapılan ihbarlardır. İşçiler, e-Devlet’e giriş yaparak “Şikâyet ve İhbar Bildirimi” bölümünden kolayca başvuruda bulunabilirler. Ayrıca, Alo 170 Çalışma ve Sosyal Güvenlik İletişim Merkezi’ni arayarak şikayetlerini iletebilirler. Bu arama tamamen gizlilik esasına dayanır ve işçinin kimliği korunur. Doğrudan SGK il veya ilçe müdürlüklerine giderek yazılı dilekçe ile başvuru yapmak da mümkündür.
İşçi, SGK’ya şikayette bulunduktan sonra kurum tarafından işyerinde inceleme başlatılır. Eğer sigortasız çalıştırıldığı tespit edilirse, işveren hakkında idari para cezası uygulanır ve işçinin sigorta girişi geriye dönük olarak yapılır. Bu süreçte işçinin, iş mahkemesine başvurarak maddi ve manevi tazminat talep etme hakkı da doğar. Özellikle uzun süre sigortasız çalıştırılan işçiler, bu yolla geçmişe dönük tüm haklarını alabilirler.
İş Kazası Geçiren Sigortasız İşçinin Hakları Nelerdir?
İş kazası geçiren bir işçi sigortalı olsun veya olmasın birtakım yasal haklara sahiptir. Sigortasız işçi, iş kazası geçirdiğinde öncelikle hastane kayıtlarında işyeri bilgisinin doğru bir şekilde yer almasını sağlamalıdır. Bu kayıtlar, işçinin sigortasız çalıştırıldığının belgelenmesi açısından kritik öneme sahiptir. Sigortasız bir işçi olarak iş kazası geçirdiyseniz, SGK’ya başvurarak geriye dönük hizmet tespiti talep edebilirsiniz. Mahkeme kararı ile bu hizmet süresi tescil edilerek sigorta primleriniz geriye dönük olarak ödenir.
Ayrıca, iş kazası nedeniyle maruz kalınan tedavi masrafları, işveren tarafından karşılanmak zorundadır. Sigortasız olmanıza rağmen, iş kazası nedeniyle oluşan zararlar için işverene maddi ve manevi tazminat davası açabilirsiniz. Bu tür davalar, iş mahkemelerinde görülür ve genellikle işçinin lehine sonuçlanır. İş kazası sonrası iş göremezlik durumunda işveren, işçinin çalışamadığı dönemdeki gelir kaybını da tazmin etmekle yükümlüdür.
Sigortasız İşçi Çalıştıran İşverene Hangi İdari Yaptırımlar Uygulanır?
Sigortasız işçi çalıştıran işverenler, yasal olarak ağır yaptırımlarla karşılaşır. İlk olarak, her bir sigortasız işçi için SGK tarafından aylık asgari ücretin iki katı tutarında idari para cezası uygulanır. Bu ceza, işçinin sigortasız çalıştırıldığı her ay için hesaplanır ve gecikme faiziyle birlikte tahsil edilir. Ayrıca, işveren geriye dönük olarak tüm prim borçlarını ödemek zorunda kalır. Bu ödemeler, gecikme faizleri ile birlikte hesaplanır ve işverene ciddi bir mali yük getirir.
İdari para cezalarının yanı sıra, sigortasız işçi çalıştıran işverenler devlet teşviklerinden de mahrum kalır. Bu durum, işverenin ileride alabileceği SGK prim indirimleri ve teşviklerden yararlanamamasına yol açar. Kamu ihalelerine katılma yasağı gibi ek yaptırımlar da söz konusu olabilir. Özellikle iş kazası geçiren sigortasız işçilerin tazminat talepleri, işverenin karşı karşıya kalabileceği mali yükü daha da artırır. Bu sebeple, işverenlerin tüm çalışanlarını sigortalı yapması, yasal yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmesi hayati önem taşır.