Cumhurbaşkanına hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 299. maddesinde düzenlenen ve kamu otoritesini hedef alan özel bir hakaret suçudur. Bu maddeye göre, Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanına yönelik onur, şeref ve saygınlık zedeleyici ifadeler, eleştiri sınırlarını aşmış sayıldığında ceza yargılamasına konu olur. Demokratik sistemlerde ifade özgürlüğü geniş bir koruma altında bulunsa da, kamu görevini yürüten kişilere yönelik hakaret suçları bu özgürlüğün sınırlanabileceği alanlar arasında kabul edilmektedir.
TCK 299. maddeye göre bu suçu işleyen kişi, bir yıldan dört yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Suçun alenen işlenmesi halinde ceza altıda biri oranında artırılır. Bu yönüyle, Cumhurbaşkanına hakaret suçu hem ceza miktarı hem de yargılama usulü bakımından diğer hakaret suçlarından ayrılır.
Sosyal Medyada Yapılan Paylaşımlar Bu Kapsamda Değerlendirilir mi?
Sosyal medyada yapılan paylaşımlar da Cumhurbaşkanına hakaret suçu kapsamında değerlendirilebilir. Özellikle Twitter, Facebook, Instagram ve YouTube gibi dijital mecralarda yapılan açıklamalar kamuya açık nitelik taşıdığı için “alenen” işlenmiş suç kapsamında değerlendirilir. Bu da cezayı artırıcı bir neden oluşturur.
Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararlarında, kamuoyuna açık profillerden yapılan eleştiri ve yorumların ifade özgürlüğü kapsamında kalıp kalmadığı, somut olayın içeriğine göre değerlendirilir. Hakaret teşkil eden ifadelerle sert eleştiriler arasında hassas bir sınır vardır. Örneğin, bir siyasi kararı eleştiren yorum genellikle koruma altındayken, kişilik haklarına saldıran ifadeler suç kapsamında değerlendirilir.
Yargı kararlarında özellikle hakaretin içeriği, kullanılan üslup ve paylaşımın yapıldığı bağlam dikkate alınır. Bir paylaşımın “münhasıran siyasal eleştiri” mi yoksa “kişisel saldırı” mı olduğu, dosyanın seyrini tamamen değiştirebilir. Ayrıca paylaşılan görseller, karikatürler veya hakaret içerikli alıntıların da suç teşkil edebileceği unutulmamalıdır.
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçu Şikâyete Tabi midir?
Cumhurbaşkanına hakaret suçu şikâyete tabi değildir. Bu suç, re’sen (kendiliğinden) soruşturulan suçlar arasında yer alır. Cumhuriyet Savcılığı, herhangi bir kişinin ihbarı üzerine veya doğrudan medyada veya sosyal medyada tespit edilen bir içerik üzerinden soruşturma başlatabilir. Bu yönüyle, diğer hakaret suçlarından ayrılır.
Ancak uygulamada, genellikle Cumhurbaşkanının avukatları veya Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı tarafından yapılan suç duyuruları yoluyla soruşturma süreci başlar. Buna rağmen, mağdurun bizzat şikâyetçi olmasına gerek yoktur; savcılık kamu adına doğrudan harekete geçebilir. Yani mağdurun iradesine bağlı olmayan bir suç türüdür.
Ayrıca bu suç, Türk Ceza Kanunu’nun 125. maddesindeki genel hakaret suçundan farklı olarak özel koruma kapsamı altındadır. Cumhurbaşkanı dışındaki kamu görevlilerine yönelik hakaret suçlarında genellikle şikayet şartı aranırken, Cumhurbaşkanına karşı işlenen hakaret suçu doğrudan devletin otoritesine karşı işlenmiş kabul edildiği için savcılıkça re’sen soruşturulur.
Cumhurbaşkanına Hakaret Suçunun Cezası Ne Kadar?
Cumhurbaşkanına hakaret suçu için öngörülen ceza, Türk Ceza Kanunu’nda oldukça açıktır: 1 yıldan 4 yıla kadar hapis cezası. Suçun alenen işlenmesi halinde, örneğin sosyal medya, televizyon yayını veya açık alanlardaki bir konuşma yoluyla gerçekleşmesi durumunda ceza altıda bir oranında artırılır.
Ceza miktarının belirlenmesinde, kullanılan ifadelerin ağırlığı, suçun ne kadar yaygın şekilde işlendiği, failin suça yönelik kast derecesi ve pişmanlık durumu gibi etkenler dikkate alınır. Mahkeme, failin önceki sabıka durumu ve yargılama sürecindeki tutumu gibi hususları da gözeterek cezada indirim yapabilir veya cezayı erteler.
Uygulamada, özellikle ifade özgürlüğü sınırında kalan vakalarda mahkemeler genellikle alt sınırdan ceza verme eğilimindedir. Ancak hakareti sistematik olarak yapan ya da sosyal medya üzerinden organize kampanyalar yürüten sanıklar hakkında daha ağır yaptırımlar uygulanmaktadır.
Cumhurbaşkanına Hakaret Cezası Paraya Çevrilir mi?
Türk Ceza Kanunu’na göre mahkûm olunan kısa süreli hapis cezaları (1 yıl ve altı) bazı şartlar dahilinde adli para cezasına çevrilebilir. Ancak bu durum mahkemenin takdirindedir. Mahkeme, sanığın sosyal durumu, suçun ağırlığı ve failin pişmanlık gösterip göstermediğini değerlendirerek bu imkândan yararlandırabilir.
Cumhurbaşkanına hakaret suçunda 1 yıldan az ceza verilmesi oldukça nadirdir. Ancak 1 yıl civarında ceza verildiği durumlarda, hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), adli para cezasına çevrilme veya cezanın ertelenmesi gibi seçenekler uygulanabilir.
Yine de uygulamada, bu tür suçların siyasi hassasiyet içermesi nedeniyle mahkemeler cezanın infazına daha sık yönelmekte, para cezası uygulamasına daha sınırlı yer vermektedir. Özellikle aleni şekilde işlenmiş ve toplumda etki yaratmış hakaret içeriklerinde mahkemeler çoğunlukla doğrudan hapis cezası kararı verebilmektedir.